Ik las: 'Herkomst' van Botho Strauss

Herkomst

Waar gaat het verhaal over?

Een zeventigjarige man kijkt terug op zijn jeugd en ziet zijn vader met nieuwe ogen. De zoon wordt bevangen door weemoed en verlangen en beseft dat hij zijn vader onrecht heeft gedaan.

Een verhaal over een zoon en zijn vader. Over ouder worden. Over weemoed en verlangen. Over onszelf. Een jonge man gaat zijn eigen weg, een heel andere dan die van zijn vader. Maar hoe ouder hij wordt, hoe meer hij beseft dat deze andere weg tot hetzelfde leidt. Is de eenzaamheid van zijn vader niet ook die van hemzelf? Is hij dan wel geslaagd in het leven?

Kort voor Botho Strauss’ zeventigste verjaardag verscheen 'Herkomst', waarin hij vertelt over zijn jeugd in een Duits stadje aan een rivier. In het middelpunt van die jeugd stond zijn vader, een niet al te opgewekte apotheker die in de Eerste Wereldoorlog een oog had verloren. De jonge Botho schaamde zich voor hem en besloot zijn leven heel anders in te richten.

Lange tijd bepaalde dat beeld Strauss´ houding, maar langzaam kantelde het. Hij realiseerde zich hoe eenzaam zijn vader geweest moest zijn, en hoe belangrijk zijn rust, zijn zachtheid en liefdevolle betrouwbaarheid waren. En als bijna zeventigjarige besefte Strauss dat hij steeds meer op zijn vader begon te lijken, hoezeer hij zich als jonge man ook had voorgenomen dat te allen tijde te voorkomen.

Wat vond ik van dit boek?

In 'Herkomst' beschrijft de auteur hoe hij opgroeit in de historische badplaats Ems tussen Keulen en Frankfurt.
Zijn vader kwam uit Naumburg, waar hij have en goed achterliet en naar het Westen ging met zijn hele familie omdat hij genoeg had van het hele gebeuren in de eerste wereldoorlog. Hij bleef wel op zijn manier Duits-Nationaal. Zijn vader begon op zijn zestigste als zelfstandige weer helemaal van voren af aan.

''We zijn weggegaan,' hoor ik hem zeggen, 'omdat we niet wilden dat jij daar zou worden opgevoed tot communist.'' In feite had hij rustig kunnen blijven, ze zouden hem nodig hebben gehad en hij zou het er goed vanaf hebben gebracht, maar de fabriek zou wel zijn onteigend.'

Hij wilde een gewonere vader hebben, een vader die niet opviel en niet deftig was.

'Op een voetenbankje maakte hij met een sokophouder zijn kous vast. In de knoop van zijn stropdas stak hij een dasspeld met een parel. Dat was toen al uit de mode en ik vond het zo aanstellerig en ijdel dat ik vaak tegen die gril protesteerde.'

Zijn vader schreef en publiceerde een tijdschrift dat in een oplage van twee- tot driehonderd exemplaren per maand. Zijn moeder moest die in een envelop stoppen, frankeren en aan de geïnteresseerden sturen. Het aantal belangstellenden nam later steeds meer af.

'Ik zag hem elke dag schrijven en soms heb ik het gevoel dat hij me dwong die gebogen houding over te nemen en hem in mij te bewaren door hem te imiteren. Dat had niets te maken met een besluit of met vrije wil.'

Zowel door zijn vader als door zijn moeder werd hij enorm verwend, maar ze waren wel bijzonder streng in hun opvoeding.

Strauss maakt gebruik van een dubbele tijdlijn in de beschreven herinneringen, zoals in een droom.

'In een van de afgelopen nachten liep ik met mijn vader te flaneren en was ik erbij toen hij vlak voor de ijzeren kuurbrug door zijn knieën zakte, steeds verder vooroverboog en languit op de grond viel. Uit zijn rechteroor kwam bloed. Ik wist dat het nu voorbij was en boog naar hem toe. Zijn oog keek me mat aan en ik zag een vermoeid leed, dat me nauwelijks gebood hem te helpen… We waren allebei verlost van een lang en moeizaam tegen-over-elkaar, van elkaars tegen-woordigheid.'

Een verklaring van de titel:
Na het overlijden van zijn vader hield Strauss tegen de zin van zijn moeder zijn kamer zoals hij hem in de zestien jaar van zijn verblijf in Bad Ems dagelijks betrad. Er werd dus geen enkel gebruik van gemaakt.

'Bij het leeghalen van de woning komt uit elke hoek, uit elk voorwerp, herkomst tevoorschijn.'

Hij verwondert zich vaak over zijn moeder;

'Wanneer heeft ze haar wrong losgemaakt, die altijd zo zwaar in haar nek lag? Heb ik haar als kind ooit met los haar naar bed zien gaan? Eigenlijk ken ik mijn moeder alleen met een streng kapsel, met sluik, zwart haar met een scheiding, zonder krul, in haar nek samengebonden tot een strakke wrong… Wanneer vond die verandering plaats? Wanneer zag ik mijn bevreemdend veranderde moeder voor het eerst? In elk geval was ze al een beetje grijs. En het geheim van haar donkere, altijd stevige knot was haar voor altijd ontnomen.' en

'Niets verwondert me dieper dan dat mijn mooie mama veertig jaar door de Römerstrasse in Ems liep en onderwijl in mijn oude moedertje veranderde. Die verandering slokt het meest op van wat 'tijd' nog meer kan betekenen.'

'Wie zijn herinneringen vertelt bevindt zich niet in een toestand van herinnering.'

Dat is een reden voor hem om in een roman zijn herinneringen vast te leggen;

'De continuïteit van het weergeven, van het vertellen, past absoluut niet bij het ruwe, onberekenbare effect, bij de aanval of de opwelling van 'verloren tijd'. Daarom zal hetgeen geweest is en wat eigenlijk ongrijpbaar is, altijd het overtuigendst kunnen worden samengevoegd en esthetisch kunnen worden weergegeven door de roman.'

Strauss herkent wat zijn vader en hemzelf verbindt; een soort burgerlijke moraal van het falen. Dat gaat dieper dan alle sporen die de tijd nalaat; van de een 'die met een schotwond in het hoofd en twee oorlogen en het verlies overleefde van alles wat hij had of dat de ander zijn best deed de welstand te overleven, zijn hoogmoedig doorgebrachte jeugd, het fanatisme van de revolutie die de verwoestingen van de verwoesten ten doel had – het falen schept een diepere band dan alle geschiedenis, dan alles wat er is gebeurt. Daar valt niets aan te doen.'

Mijn mening;

Een ontroerend relaas over herkenning van herinneringen, wat meteen heel kwetsbaar maakt.

Zoals ook de tijd dat hij als kleine jongen zijn vader bezocht in de gevangenis van Naumburg. Door de communisten van de Russische bezettingszone zat hij daar in verzekerde bewaring. Hij werd ervan verdacht betrokken te zijn geweest bij het smokkelen van suiker vanuit West-Berlijn. Dat bleek alleen maar een voorwendsel om de fabriek te kunnen onteigenen.

Hoe dit alles ertoe geleid heeft dat Strauss is gaan schrijven.
Herkenning waar het vandaan komt, de herkomst.

De auteur: 

Botho Strauss (Naumburg an der Saale, 1944) is een van de grootste naoorlogse auteurs in Duitsland. Hij schreef romans, verhalen, essays en theaterstukken. Zijn werk werd bekroond met talloze prijzen, waaronder de Georg Büchner- en de Lessingprijs. Bij Uitgeverij Wereldbibliotheek verschenen van hem Mikado (2008) en Herkomst (2015).

Bestel dit boek via uw lokale boekhandel of via:

bol.com

Bruna.nl

Ako.nl

ECI.nl

Boekgegevens:

Titel: Herkomst

Auteur: Botho Strauss

Genre: vertaalde literatuur

Uitgave: gebonden, 112 pagina's

Uitgever: Uitgeverij Wereldbibliotheek, september 2015

ISBN: 978 90 28426 44 3

ISBN: 978 90 28441 58 3 (e-book)

Oorspronkelijke titel: 'Herkunft'

Uit het Duits vertaald door: Gerrit Bussink

Met dank aan Wereldbibliotheek voor het recensie-exemplaar