'Graag Gelezen', mijn boekenblog: Ik las: 'Verdriet en boterkoek' geschreven door Margalith Kleijwegt

Hoe de oorlog is verdwenen

Verdriet en boterkoek

Haar moeder, documentairemaakster Netty Rosenfeld, was Joods opgevoed, had ondergedoken gezeten en worstelde met haar beladen verleden. De oorlog had ze ‘van zich afgevochten’, het Joods-zijn beschouwde zij vooral als een last.

Voor Margalith Kleijwegt, haar dochter, was die gespleten houding ingewikkeld. Ze voelde de zwaarte van dat verleden, haar eeuwige gevecht met het Jodendom en wist niet altijd hoe daarop te reageren.

‘Mam, mag ik mijn keppeltje al op?’ vroeg haar achtjarige zoon lang voordat de seideravond zou beginnen. Zo’n blijmoedige associatie met het Jodendom verraste en ontroerde Kleijwegt.

Diezelfde onbekommerde houding zag ze bij de kinderen van haar broer, en bij de kleinkinderen van haar neef Jaap die in de oorlog als klein jongetje ondergedoken had gezeten. Geen ongemak meer, maar trots.

Margalith Kleijwegt vertelt in een intiem familieverhaal hoe drie generaties met dat verleden, ‘die shit van jullie’, omgaan.

De ondertitel van dit boek is afkomstig uit het gedicht ‘Vrede’ van Leo Vroman.

Lees HIER het eerste hoofdstuk.

Mijn leeservaring:

Voor in het boek staat een organigram afgebeeld. Het begint hier met Margaret Cohen en Hartog Rosenfeld. Fijn om hier zo nu en dan naar terug te kunnen gaan om een beter overzicht te krijgen van de familie.

Netty en Esther Rosenfeld zijn zusjes en staan in dit verhaal centraal; ze zijn respectievelijk de moeder en de tante van Margalith.

Het leven van deze zussen werd voor een groot deel door de oorlog bepaald.

In ‘Verdriet en boterkoek’ lees je ook over de invloed die dat verleden op hun kinderen (de tweede generatie), kleinkinderen (de derde generatie) en achterkleinkinderen heeft gehad.

Al snel wordt duidelijk hoe diep gevoelens en herinneringen op de achtergrond verstopt kunnen blijven voor de omgeving.

“Mijn moeder ontkende niet dat ze Joods was, maar wuifde het weg, ze beweerde dat het niet belangrijk was. Ze was Joods door de oorlog, de Duitsers hadden haar dat stempel gegeven.”

Margalith groeide op zonder precies te weten wat het Jodendom inhield, behalve dan dat er steeds veel verdriet over was maar er was ook de onvoorwaardelijke liefde van haar moeder waarin de ‘heerlijke boterkoek met gembersnippers’ die ze bakte als troost, een plaats had in haar jeugd.

Hele families hadden zich tijdens de jaren van de opkomst van Hitler aangepast en hadden min of meer hun eigen cultuur losgelaten. Ze konden en wilden om die reden niet geloven dat ze ook maar enig gevaar zouden lopen in hun eigen Nederland.

Maar langzaam maar zeker daalt het besef in dat ze er niet écht meer bij horen en dat is heftig!

Wat was er na de oorlog nog over van hun vroegere Joodse leven?

Esther, Netty, Eddie en Jaap hadden de oorlog overleefd.

Het onverwerkte verdriet speelt een grote rol en ook de oorlogstrauma’s blijven bij Netty opspelen.

Behalve het organigram voor in het boek, staan halverwege het boek een aantal foto’s waardoor deze personen voor de lezer een gezicht krijgen. Dat komt zeker aan!

Ook na de oorlog werden veel kinderen van Joodse ouders min of meer opgevoed zonder de Joodse cultuur; ze wilden liever niet opvallen.

“Ondanks het besef dat onze familie redelijk gehavend was, zag ik mezelf vroeger nooit als ‘tweede generatie’. Dat predicaat hoorde bij anderen, leeftijdgenoten die zich slachtoffer voelden en zich ook zo presenteerden.”

“Lag de wereld niet aan onze voeten? Ik vond het gezeur van mijn leeftijdgenoten klinkklare onzin. Hoewel…”

Maar onbewust ontwikkelt zich bij velen van deze ‘tweede’ generatie een soort overlevingsinstinct, waardoor ze op hun hoede zijn en extra goed opletten wanneer het woordje ‘Jood’ valt in een gesprek. In welke context is dat woord gebruikt?

Wat moet dat een vreselijk gevoel geweest zijn…

Bij de ‘derde’ generatie lijkt deze zwaarte van het verleden eindelijk verdwenen te zijn; het lijkt eerder spannend om naar te luisteren en ze lijken zelfs gefascineerd over hetgeen ze horen.

Ben Goldberg had een Joodse opvoeding gekregen in Los Angeles, hij was nog zoekende naar zijn Joodse identiteit en mocht als lid van deze ‘derde’ generatie aanwezig zijn bij het leggen van de struikelstenen voor Jaaps ouderlijk huis in Eindhoven. Hier werd voor hem het verleden pas echt tastbaar.

Margalith Kleijwegt was er lang van overtuigd dat de oorlog en alle sentimenten daar omheen in de ‘tweede’ generatie wel tot het verleden zou gaan behoren, maar het bleek anders te zijn.

“Dat een deel van mijn familie was uitgeroeid, kon ik als kind niet bevatten en ik stopte het weg. Naarmate ik ouder werd, besefte ik dat als ze nog hadden geleefd, die donkere sluier er niet was geweest, noch mijn moeders gevoelens van schaamte en verdriet.”

De auteur heeft in haar journalistieke leven veel geschreven over Nederlanders met een Turkse, Marokkaanse of andere achtergrond en voelde zich aanverwant aan hen omdat er anders naar hen werd gekeken, en ze in de ogen van velen geen ‘echte’ Nederlanders waren.

“Ik begreep hoe naar het kon zijn als je het gevoel had dat je je in alle opzichten moest aanpassen. Tegelijk was ik bezorgd over het mogelijk aanwezige antisemitisme.”

Toen ik jaren geleden in de Petrus Dondersstraat 24 te Eindhoven (Het Witte dorp) ging kijken naar de ‘struikelstenen’ was ik me niet bewust van het grotere verhaal.

Het nieuwsgierig aagje dat ik was, had er iets over gehoord en wilde dat natuurlijk met eigen ogen zien. Toen woonden we nog in de buurt van Eindhoven.

Het is goed dat ik nu meer over de achtergrond gelezen heb en ben danig onder de indruk van hetgeen ik las. Ik heb daarom 'Verdriet en boterkoek' graag gelezen.

De recepten voor boterkoek en oma Cohens chocoladekoek wil ik zeker een keer gaan uitproberen. Ik ben tenslotte ook een lekkerbek...

Het is vreemd om in dit geval sterren te geven, maar dit familieverhaal verdient er vijf!

De auteur:

Margalith Kleijwegt werkte jaren voor Vrij Nederland en publiceert tegenwoordig in De Groene Amsterdammer over onderwijs, opvoeding en multiculturele samenleving.

In 2005 verscheen de bestseller 'Onzichtbare ouders. De buurt van Mohammed B.’, die ook in het Duits werd vertaald, 'Sofia. Verhaal van een verboden liefde.’' volgde in 2010.

Welkom Today!, met foto’s van Ad van Denderen en Lebohang Tlali, verhaalt over de jonge generatie Zuid-Afrikanen die het verleden van de apartheid achter zich wil laten.

In 2014 publiceerde ze Familie is alles.

Verdriet en boterkoek koopt u bij (de webwinkel van) uw lokale boekhandel of bij:

Boekgegevens:

Titel: Verdriet en boterkoek

Genre: literaire non-fictie algemeen

Uitgave: paperback, 208 pagina’s